Karamürsel Model Gemi

Gemi modeli nedir? Elbette iki tahta parçasından ibaret değildir. Genel anlamda gemilerin belli ölçeklerde küçültülerek ortaya konan yapılanma şekline model denir. Ancak gerçek model; metal ve tahta parçalarını, değişik metotlarla, belli ölçeklerde bir araya getiren “Modelci” denilen usta ellerin can vererek ortaya koydukları eserdir. Gerçek modelci, meydana getirdiği eserinin ölçeğinde küçülerek onunla bütünleşen kişidir. “Modelci” denilen ustalar, modellerinin bazen kaptanı, bazen de tayfası olurlar. Kendilerince bir şarkı mırıldanıp engin maviliklerle kucaklaşırlar.

Modelcilik, zoru aşmaktır. Gerçekle öpüşen bir modelin ortaya çıkması elbette kolay değildir.

Derlediğim şu küçük kitapçıkta, gerek yeni başlayan ve gerekse ileri düzeydeki modelcilerimize az da olsa faydalı olabildiysem kendimi bahtiyar sayacağım.

Tekne kaplama teknolojisi ve yöntemleri günümüzde ayrıntılı olarak bir tartışma konusudur. Bu tartışmalar bitmeyip uzayıp gidecektir. Amacım, tartışma konularına girmeden konuyu mümkün olduğunca anlaşılır hale getirerek, modelciliğe gönül verenlere modelcilik konusundaki bilgileri paylaşmaktır.

           Model geminin teknesi kaplamalarla nasıl sarılmalıdır?

Gemi omurgası üzerine gelecek olan postalar hakkındaki bilgilere doğru olarak sahip olmalısınız. Öyle ki kaplamalar, o postaların üzerine upuzun uzanacak ve bu postalara göre şekil alacaktır.

Kaplama işlemi sırasında, geminizin hassas eğimli ve kavisli alanlarında kaplama tahtalarına nasıl şekil vereceksiniz? Keskin köşelerde kaplamaların yumuşak geçişini nasıl sağlayacaksınız? Daralan alanlarda sıkışma eğilimindeki kaplama elemanlarına nasıl çözüm getireceksiniz?  Buradan hangi işleme geçiş yapacaksınız?

İşte model çalışmalarında, bu ve buna benzer problemlere çözüm yaratmanız gerekecektir.

Modelinizdeki yapım ve inşa safhalarında dilediğiniz detayın yaratılması, prensip olarak tercihiniz olacaktır. Ancak açık olarak söylemek gerekirse çok detaylanmış bir model, çok titiz bir çalışmanın bir ürünü olacağı da bir gerçektir.

Bazı tecrübeli modelciler, hatasız çalışmayı bir tutku olarak yapmaktadırlar. Öyle ki modelciler zaman zaman, akıllara durgunluk veren ve insan gözüyle görülemeyecek kadar küçük parçalarda, takdire şayan eserler yaratmaktadırlar. Bazı tutucu modelciler, gerçek bir geminin şekillendirilmesindeki görüntüyü ortaya koymak için yüzlerce ahşap parçasını hassas bir şekilde bir araya getirerek eserlerini ortaya koymaktadırlar. Onların memnuniyeti; ustalıklarının sergilenmesinden çok, modelcilikteki bu zor işlerin başarılmasından gelir.

Modelcilerin çoğunluğu, bundan böyle, normal ayrıntıları değil de, insan algılamasının ötesindeki ayrıntıları düşünürler. Onlar modellerini, bir sanat eseri olarak sergilemek ve takdir edilmek için yaparlar.

            Bu küçük kitapçık, model gemi kaplama konusunda iki yaklaşım tarif edecektir. İlki basit ve detaysızdır. Diğeri, gerçeğe en yakın, ölçekle gemi yapım uygulamasına bire bir uyuşan, çok kompleks ve karmaşıktır. Uygulamalar arasındaki seçim tamamen siz modelcilere aittir.

Gemi kaplaması için kullanmayı tercih edeceğiniz uygulama kararı; bu işte ilk adımınız olacaktır. Sorunları çözümlemede ve engelleri aşmada göstereceğiniz beceri için, bu pratikleri baştan sona okumalısınız. Bu kitapçık, gemi teknesinin birçok hassas eğimli ve kavisli bölgelerinde, daha uygun şekil verilmesi bakımından yapılması gereken uygulamaları daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır.

Çoğu kez bu işe başlayan modelciler bu ayrıntıları es geçerler ve kaplamalarda istenilen sonucu alamazlar. Birçok kaplamanın meşakkatli sarımından sonra, hatalar açık olarak karşınıza gelecektir. Kaplama alanlarında, kaplamaların acemi olarak bilinçsiz ve gereksiz zorlanmasından meydana gelen düzensiz ve biçimsiz şekillerdeki bu olumsuzlukların bertaraf edilmesi gerekecektir. Elbette bu hatalar usulüne uygun olarak telafi edilse bile istenilen sonuç elde edilemez ve bütün yapılan işler arap saçına döner, karmakarışık bir hal alır.

Geminin pruva ve kıç taraflarına doğru gittikçe incelen kaplamaların fark edilmesiyle karışık tablo ortaya çıkar. Pruvada ve kıçta kaplanacak olan alanlar, orta bölümdeki alandan daha dardır. Orta bölümdeki dikine kaplama alanı, baş ve kıç kaplama alanından doğal olarak daha geniş olması gerekir. Ki bu basit açıklama bile bütünüyle memnuniyet verici bir sarma işleminde, ihtiyacınız olan çok şeyi sizlere kolayca anlatmaktadır. Fakat bu kitapçıkta öğreneceğiniz birçok detay ve kolaylık, süper bir eserin meydana çıkarılmasında yaratıcılığınızı ortaya koyacaktır.

İlk gözlemlemede bazıları, bir gemi modelindeki tekne kaplama işleminin çok zor ve karmaşık olduğunu düşünebilir ancak öyle değildir. Takip eden satırlardaki notları dikkatlice ve düşünerek okumanız, bir eser yaratmanızda size rehber olacak, bu gerçek öneriler sizi fazlasıyla memnun edecektir.

Temin edilecek kaplamaların özellikleri nasıl olmalı?

Bu konuya geçmeden, sarma işleminden sonra teknenin tamamı boyanacak mı? Veya teknenin bir kısmı mı boyanacak? Önce bu soruların cevabını vermeliyiz. Boyanacak kısımlarda kaplamalar gözükmeyeceğinden bu bölgeler için kolay işlenebilen ve kolay şekil alabilen ıhlamur ağacı kullanılması tavsiyemizdir.

Tekne sarımından sonra boyanmayıp sadece verniklenecek bölgelerde, işlenmesi kolay, damar desenleri çok ince olan ağaç türleri seçilmelidir. Bu bölgeler için kayın, gürgen, ceviz, maun gibi ağaçlar kullanılabilir. Yapım aşamasında kullanılan plan ve yapım kılavuzu modelciyi bu konuda zaten yönlendirecektir. Fakat modelci değişik efekt verme bakımından diğer ağaç türlerini kullanabilir. Renk ve desen elde etme konusunda modelci özgürdür.

Kaplamada kullanılacak çıta enleri aynı boyutta olmalıdır. Farklı enlerdeki çıtalar veya uç, orta ve son tarafları farklı endeki çıtalar, tekne kaplamada boşluk ve çatlaklara sebep olur.

Çıta kalınlıklarına da dikkat edilmesi tavsiye edilir. Değişik kalınlıktaki çıtaların döşenmesi halinde kaplama iç ve dış yüzeyinde farklı yükseklikte zeminler ortaya çıkar.

En önemli konu; çıta yüzeylerinde daire testere izlerinin bulunmaması gerekir. Eğer hafif şekilde böyle izler varsa, kaplama yapılmadan önce çıtalar üzerindeki bu izler zımpara ile ortadan kaldırılmalı. Zımparalama esnasında kalınlık konusunda verilen limitlerin altına düşülmemelidir.

Modelinizi zevkle kaplama yapmak istiyorsanız; çıta kesim esnasında kaplamada kullanılacak çıtaları sınıflandırın. Çeşitli latalardan elde edilen çıtalar, diğerleri ile karıştırılmamalıdır. Bunu yapmakla renk ve desen olarak birbirine en yakın çıtaları yakalamış olacaksınız.

Kaplamada sorun yaşamak istemiyorsanız AĞAÇ CİNSİ, RENK, DESEN, BOYUT konusunda çıta seçimini mutlaka yapmalısınız.

Model geminin kaplamasına başlamadan önce, model gemi iskeletini tamamlamış olmanız gerekir. Uygun şekilde tamamlanan iskelet için kontrol listesi aşağıdaki bölümlerde gösterilmiştir.

POSTALARIN SAĞLAMLAŞTIRILMASI: Tüm postalar çekül doğrultusunda ve omurgaya 90 derece açı ile birleşmelidir. (Resim: 1 ) Gemiye biçim veren müstakil postaları ve çıtaların ayak basacağı yerleri sağlamlaştırın. Kilit sistemini uygulamıyorsanız pozisyonlama yapıldıktan sonra ufak çıta parçalarını posta üstlerine yapıştırmak suretiyle postaları birbirine bağlayın. Yerinde gevşek duran postalara atılan kaplamalar kaplama sırasında pozisyonunu kaybeder ve şekil bozukluğuna sebep olur. Hatalı postalar üzerine yapılan kaplamanın meydana getireceği görüntü çirkinliğini ileride ortadan kaldırmak mümkün olmayacaktır.

POSTADAKİ KESKİN KÖŞELERİN YUMUŞATILMASI: Kaplama çıtalarının dönüş istikametine uygun olarak postalardaki keskin köşelerin zımparalamak suretiyle alınması gerekir. Böylece posta yapışma yüzeyi, çıta yapışma yüzeyi ile hiç boşluk bırakmadan öpüşmeli ve sağlam yapışmaya zemin hazırlanmalı.) (Resim: 1 -2  Bu işlem, “köşe pahının alınması” şeklinde isimlendirilmektedir. Köşe pahı alınmayan postalar üzerine yapıştırılacak kaplamalar o bölgede tümsekli bir yapılanmaya sebep olacak veya fazla zorlanmadan dolayı kırılıp hasar görecektir.

Resim 1

Resim 2

ÇITA YERLEŞME KANALININ AÇILMASI: Baş ve kıç bodoslamada kaplama çıta uçlarının oturacağı saplanma yivinin plana uygun açılması gerekir. Bu yiv açılırken, çıtaların yanaşma açıları dikkate alınmalıdır. (Resim: 3 -4 ) Çünkü her bir kaplama elemanı yive farklı açılar ile yerleşecektir. Yiv kanalının düzgün ve temiz olması demek, düzgün bir bodoslamanın ortaya çıkması demektir.

GEÇİCİ POSTALAR: Bu postalar kaplamadan sonra sökülecektir. Bu nedenle kaplama elemanlarının posta üzerinde yerleşeceği yüzeyi kağıt bant veya mum ile kaplamak gerekir. Böylece zayıf bir yapışma olacağından, postaların sökülmesi sırasında kaplama elemanlarına zarar gelmemiş olur.

SİMETRİK KONTROL: Gemi üstü, yan tarafları, pruva ve kıç bölümlerinin uzaktan gözle nişan almak suretiyle bölümlerin simetrik görüntü kontrolü yapılması gerekir. Birbirine simetrik olması gereken parçalarda göze çarpan bir çarpıklık varsa düzeltilmeli.

SERBEST ÇITA İLE KONTROL: Postalar yapıştırılıp sağlamlaştırıldıktan sonra serbest bir çıtayı postalar üzerinde sanki sarılmış gibi yukarıdan aşağıya doğru gezdirmek suretiyle postaların pozisyonunu kontrol edin. Bu kontrol işleminde tüm postaların yapıştırma yüzeyleri kontrol çıtasına değmelidir. Eğer posta çıtaya değmiyorsa posta yüzeyi içerde kalmış demektir. Bu durumda posta yapıştırma yüzeyine ince bir parça eklemek suretiyle postayı normal pozisyonuna getirmelisiniz. Veya postanın yapıştırma yüzeyi aşırı derecede çıtayı dışarı itmektedir. O zaman postanın yapıştırma yüzeyi dışarıda demektir. Zımparalamak suretiyle yapıştırma yüzeyi normal seviyesine indirilmelidir. Bu hatalar bazen postaların hatalı kesimi, hatalı yerleşiminden ve hatta planlardaki hatalardan kaynaklanabilir.

SONUÇ: Bunların hepsi doğru olarak yapılmış ise, tüm tezgahınız temiz, ihtiyacınız olan malzemeler yetecek derecede ve yetecek derecede el aletleriniz mevcut ise memnun kalacağınız kararı verin,  sarma işlemine başlayın.                                       

1. Küçük ”T” cetveli veya gönye ve çalışma masası.
2. Beyaz ressam bandı ve şeffaf yapıştırıcı band.
3. Değişik boyutlarda maket bıçağı veya benzeri bir kesici alet.
4. Düz yüzlü merdane, küçük marangoz rendesi ve küçük eğeler.
5. Üzerinde 0,5-2 mm. kalınlığında çeşitli uçlar taşıyabilecek el matkabı veya el madreni.
6. Modelinizin büyüklüğüne yetecek kadar ağzı kapalı plastik bir şişe evlerde kullanılan amonyak. Olmasa da olur. Yerine sıcak su kullanılabilir.
7. Ağaç tutkalı veya eşdeğerde bir yapıştırıcı (Genellikle çabuk kuruyabilen ve ahşap üzerinde kuruduktan sonra iz bırakmayan Japon yapıştırıcılar veya benzerleri tercih edilir.).
8. Kullanılabilecek zımpara kağıdı  (400 Grit inceliğinde) ve zımpara takozu.
9. Küçük makas.
10. Değişik boyda cetveller.
11. Küçük pense.
12. Cımbız.

Teknemizin kavisli ve eğimli bölgelerinde kaplamada kullanacağımız çıtaları tabii şekilleri ile uygulamamızın mümkün olamayacağı bir gerçektir. Bu sözün aksine yapacağımız uygulamalarda kaplamaların zorlanması sonucunda şekil bozukluğuna uğradığını hatta kaplamaların kırıldığını göreceksiniz. Bu sorunu ortadan kaldırmak için aşağıda izah edilen önerileri uygulamak suretiyle kaplama çıtalarını yumuşatıp istediğimiz şekilleri verebilir ve istediğimiz yerde kullanabiliriz.

Aşağıda bahsedilen yöntemlerden biri veya birkaçını seçerek kendi stilinizi oluşturabilirsiniz. Her yöntemin kendisine özgü avantajları ya da dezavantajları vardır. Bu durumlar ve ağacın damarlı yapısı göz önünde bulundurularak ilgili teknik seçilmeli ve çıta şekillendirme yöntemi uygulanmalıdır. Aksi takdirde modelinizde istenmeyen görüntülerle karşılaşabilirsiniz.

İşte size çıta bükme (şekillendirme) yöntemlerinden birkaçı;

1-  Islatarak çıta şekillendirme.

2-  Havya yardımı ile ısıtarak çıta şekillendirme.

3-  Ütü yardımı ile ısıtarak çıta şekillendirme.

4-  Kalıplama yöntemi ile çıta şekillendirme.

5-  Amonyaklı su kullanarak çıta şekillendirme.

6-  Buhar yöntemi ile çıta şekillendirme.

7-  Ezerek çıta şekillendirme.

8-  Çentik atma  ile çıta şekillendirme.

9-  Silindir yöntemi ile çıtayı şekillendirme.

10-Mantua marka çıta makinesi kullanarak çıta şekillendirme.

Tekne kaplama konusuna paralel olarak “Kaplama kemerleri” adı altında küçük bir açıklama yapmaya çalışacağım.

Kaplama işlemine başlamadan önce tekneyi “Kenar kaplama= Üst kemerler” ve “Dip kaplama= Alt kemerler” olarak iki bölüm haline getirmekte büyük yararlar var. (Resim:7)

1. a) Her sıra borda kaplamasındaki elemanlarının adetleri, boyları, enleri ve şekilleri daha kolay değerlendirilir.
2. b) Kısa kaplama elemanlarının nerelerde kullanılacağı kolay belirlenir.
3. c) Diğer bölüme göre daha küçük bir yapı sergileyen “Dip kaplama” bölümünün kavisli yapısı nedeniyle kaplama esnasında kaplamalarda büyük kırılmalar olabileceği ihtimaline karşı, daha kolay iş yapmaya ve beceriyi daha kolay elde etmeye olanak sağlar.
4. d) Kemerler kendi bölgesinde, kamburlaşma, keskin dönüşler ve esnemelere meydan vermezler. Ayrıntılı kuralların uygulanması ile teknede hoş eğimler ortaya çıkarır ve sonuçta teknenin hoşa giden biçimini ortaya çıkarır.
5. e) Her bir kemere isabet edecek kaplama sırası adedi kolayca bulunur. Her bir kemerde 3-10 kaplama sırası bulunabilir.
6. 18. ve 19. yüzyıl gemileri dizaynlarında bu tip sorunlarla karşılaşırız ki bu sebeple kaplama yapılacak tekneyi, kemer şeklinde bölme işlemi bir gerekliliktir.

Resim 7